Küresel Vana Ölçüleri ve Standartları

Endüstriyel tesislerden bireysel kullanıma kadar pek çok alanda tercih edilen küresel vanalar, akışkan kontrolünün en pratik ve etkili yollarından birini sunar. Ancak bu pratiklik, doğru ölçülendirme ve uluslararası standartlara uygunluk sağlanmadan mümkün değildir. Küresel vana seçimi yaparken; vana çapı, bağlantı tipi, basınç sınıfı ve üretim standardı gibi detaylar hayati önem taşır.

Bu yazımızda, küresel vana ölçüleri ve bu ölçülerin bağlı olduğu standartlar hakkında kapsamlı bir rehber sunuyoruz. DN ölçü birimleri, inç karşılıkları, bağlantı türleri, ISO ve ANSI gibi standartlara kadar her konuyu net, sade ve mühendis gözüyle ama sade bir dille ele alıyoruz.

Küresel Vana Nedir?

Küresel vana, içinde yer alan delikli bir metal kürenin dönmesiyle sıvı ya da gaz akışını kontrol eden bir vana türüdür. Genellikle “ball valve” olarak da bilinen bu sistem, basit yapısı ve hızlı açma-kapama mekanizması sayesinde sıklıkla tercih edilir.

Vananın ortasında yer alan küre, kol yardımıyla çevrilir. Küredeki delik boru hattına paralel konumlandığında sıvı geçişine izin verir, dik konumdayken ise akışı tamamen keser. Bu da kullanıcıya tam açık/tam kapalı kontrol imkânı sunar.

Küresel vanaların tercih edilme nedenleri:

• Düşük tork ile çalışabilmeleri
• Akışkan geçişinde minimum sürtünme oluşturması
• Kompakt ve güvenli yapıda olmaları
• Uzun ömürlü olmaları

Nerelerde Kullanılır?
Küresel vanalar;

• Su tesisatları
• Doğalgaz hatları
• Endüstriyel prosesler
• Petrokimya ve gıda tesisleri
  gibi çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.

Küresel Vana Ölçüleri Nelerdir?

Küresel vana seçiminde ilk dikkat edilmesi gereken kriter ölçüsüdür. Çünkü yanlış ölçüde bir vana; sistemde tıkanmalara, basınç dengesizliklerine ya da akış performansında düşüşlere neden olabilir. Bu nedenle ölçü seçimi sadece fiziksel uyumu değil, sistem verimliliğini de doğrudan etkileyen bir faktördür.

DN (Nominal Çap) Nedir?

Vana ölçüleri çoğunlukla DN (Diameter Nominal) birimiyle ifade edilir. DN, metrik sistemde vana çapının nominal (yaklaşık) değeridir ve milimetre (mm) cinsindendir. Örneğin DN20, yaklaşık 20 mm çapa sahip bir vana anlamına gelir. Bu değer, boru hattı ile vananın birbirine uyumlu bağlanabilmesini sağlar.

DN Ölçülerinden bazıları:

• DN15 → ½ inç
• DN20 → ¾ inç
• DN25 → 1 inç
• DN50 → 2 inç
• DN100 → 4 inç
• DN150 → 6 inç
• DN200 → 8 inç

İnç Cinsinden Ölçüler

Bazı uygulamalarda ya da ürün kataloglarında ölçüler inç (inch) cinsinden de verilir. Özellikle Amerikan menşeili tesisatlarda bu tür ifadelerle karşılaşmak yaygındır. 1 inç, yaklaşık olarak 25,4 mm’ye karşılık gelir.

İnç bazlı küresel vana ölçüleri:

• ½” → 15 mm (DN15)
• ¾” → 20 mm (DN20)
• 1″ → 25 mm (DN25)
• 1 ¼” → 32 mm (DN32)
• 2″ → 50 mm (DN50)
• 4″ → 100 mm (DN100)

Her ne kadar mm ve inç karşılıkları doğrudan çevrilebilse de; bazı üreticilerin toleransları farklı olabileceği için, ürün seçiminde bağlantı tipi ile birlikte değerlendirilmeleri gerekir.

Küresel Vana Ölçüleri Nerelerde Ne İçin Tercih Edilir?

Küresel vanalar farklı tesisat sistemlerinde farklı ölçülerde kullanılır. Kullanım yerlerine göre önerilen ölçüler şu şekildedir:

• Evsel tesisatlar: ½” veya ¾” ölçüsündeki küçük vanalar (DN15–DN20) tercih edilir. Lavabo altları, kombi hatları gibi bireysel su tesisatlarında kullanılır.
• Doğalgaz sistemleri: Genellikle ¾” (DN20) veya 1″ (DN25) vanalar yaygındır.
• Endüstriyel hatlar: DN50 ve üzeri ölçüler tercih edilir. Bu hatlarda yüksek debili akış kontrolü gerektiğinden vana çapı da büyür.
• Yangın hatları ve büyük proses boruları: DN100, DN150 ve DN200 gibi büyük ölçüler tercih edilir.

Küresel Vana Bağlantı Standartları

Küresel vanalar, sadece ölçüleriyle değil, bağlantı tipleriyle de sistemlere uyum sağlar. Bağlantı tipi, vananın boru hattına nasıl entegre edileceğini belirler. Doğru bağlantı seçimi, hem montaj kolaylığı hem de sızdırmazlık performansı açısından son derece kritik bir rol oynar.

Küresel vanalarda yaygın olarak kullanılan üç ana bağlantı tipi vardır:

Dişli Bağlantılı Küresel Vanalar

Dişli (Threaded) bağlantı, genellikle evsel ve ticari tesisatlarda tercih edilir. Bu vanaların uçlarında iç ya da dış vida (diş) bulunur. Borulara vida yöntemiyle bağlanır.

• Ölçü Aralığı: Genelde DN8 – DN100 arası
• Uygulama Alanları: Ev tipi su tesisatları, doğalgaz hatları, kombi bağlantıları, küçük çaplı ticari sistemler
• Avantajları: Montajı kolaydır, sökülüp takılması pratik ve ekonomiktir
• Standartlar: BSP (British Standard Pipe), NPT (National Pipe Thread)

🔧 Dikkat: Dişli bağlantılar genellikle düşük/orta basınçlı sistemlerde tercih edilir. Yüksek basınç altında sızdırmazlık performansı azalabilir.

Flanşlı Bağlantılı Küresel Vanalar

Flanşlı bağlantılar, özellikle endüstriyel uygulamalarda tercih edilen bağlantı tipidir. Vananın uçlarında cıvatalarla sabitlenen geniş flanş yüzeyleri bulunur.

• Ölçü Aralığı: DN40 – DN600+
• Uygulama Alanları: Kimya tesisleri, enerji santralleri, su arıtma sistemleri, yangın hatları
• Avantajları: Yüksek basınca ve sıcaklığa dayanıklıdır. Kolay montaj ve bakım imkanı sunar.
• Standartlar: EN 1092-1, ANSI B16.5, DIN 2501

📌 Bilgi: Flanşlı vanalar daha büyük çaplı sistemlerde tercih edilir. Montaj için cıvata, conta ve flanş ekipmanları gerekir.

Kaynak Uçlu (Butt Weld / Socket Weld) Küresel Vanalar

Kaynaklı bağlantı, en sağlam bağlantı türlerinden biridir. Vana doğrudan boruya kaynak yapılarak bağlanır. Sızdırmazlık açısından oldukça güçlüdür, bu yüzden yüksek basınçlı ve kritik sistemlerde kullanılır.

• Ölçü Aralığı: DN15 – DN300+
• Uygulama Alanları: Petrokimya tesisleri, enerji sistemleri, buhar hatları
• Avantajları: Sızdırmazlığı en yüksek bağlantı tipidir. Uzun ömürlü ve dayanıklıdır.
• Standartlar: ANSI B16.25, ASME B31.1

🔥 Not: Kaynak işlemi profesyonellik gerektirir. Kaynak sonrası vana sökülemez, bu nedenle sistem değişikliklerinde dezavantaj yaratabilir.

Hangi Bağlantı Tipi Nerede Tercih Edilmeli?